७ घण्टामा दुईपटक भुकम्पः के पश्चिम नेपाल भुकम्पीय जोखिममा छ

काठमाडौं- पछिल्ला दिनमा लगातार भूकम्पको धक्का महसुस भइरहेका जाजरकोटमा साढे ७ घण्टाको अन्तरालमा दुई पटक भूकम्प गएको छ।

राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रका अनुसार सोमबार राति ९:३१ बजे र मंगलबार बिहान ४:५३ बजे जाजरकोटको कुशे गाउँपालिका–१, पैंकलाई केन्द्रबिन्दु बनाएर भूकम्प गएको हो। पहिलो भूकम्प ४.१ र दोस्रो ४.४ म्याग्निच्युडको मापन गरिएको छ।

यसअघि चैत २१ गते साँझ ८:०७ र ८:१० मा पनि सोही स्थानमा ५.२ र ५.५ म्याग्निच्युडका दुई भूकम्प आएका थिए। ती भूकम्पका कारण केही घरहरूमा सामान्य क्षति पुगेको थियो।

यसका साथै, पछिल्लो समय पश्चिम नेपालका अन्य क्षेत्रमा पनि साना भूकम्पहरू गइरहेका छन्। चैत २० गते दार्चुलामा ४ र चैत १२ गते हुम्लामा ४.५ म्याग्निच्युडको भूकम्प गएको थियो।

हालसम्म जाजरकोटका पछिल्ला भूकम्पहरूबाट क्षति भए–नभएको विवरण आइसकेको छैन। यद्यपि, लगातार भूकम्प आएपछि स्थानीयवासीमा डर र त्रासको अवस्था छ।

भूकम्पविद्हरूले यस्ता साना भूकम्पहरूलाई ध्यान दिएर दीर्घकालीन पूर्वतयारी गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन्।

किन गइरहेको छ भुकम्प ?

नेपालको पश्चिमी भागमा भूकम्प किन गइरहेका छन् भन्ने सवाल भूगर्भीय दृष्टिले धेरै महत्त्वपूर्ण छ। यसको कारण बुझ्न तलका केही मुख्य बुँदाहरू हेर्न सकिन्छ:

टेक्टोनिक प्लेटहरूको टक्कर (Plate Tectonics)

नेपाल दुई ठूला भूगर्भीय प्लेटहरू भारतीय प्लेट र यूरेशियन प्लेट को संधि क्षेत्रमा पर्छ। भारतीय प्लेट उत्तरतर्फ धकेलिँदै गर्दा यूरेशियन प्लेटसँग ठोक्किन्छ, जसका कारण ठूलो भू-तनाव सिर्जना हुन्छ। यो तनाव समय–समयमा भूकम्पको रूपमा निस्कन्छ। पश्चिम नेपालमा अहिले यही तनाव बढ्दै गएको संकेत दिइरहेका छन्।

मेगाथ्रस्ट फल्टहरू सक्रिय हुनु

नेपालको भूगर्भमा Main Himalayan Thrust (MHT) नामको ठूलो फल्ट लाइन छ। यो विशेषगरी पश्चिम नेपालतर्फ अझ ‘लक’ अवस्थामा छ, जसले दीर्घकालीन तनाव संचित गरिरहेको छ।साना भूकम्पहरू (४-५ म्याग्निच्युड) सम्भवतः यही संचित ऊर्जा क्रमशः बाहिर निस्कँदा भइरहेका हुन्।

२०७२ को गोरखा भूकम्पपछि सन्तुलनमा आएको परिवर्तन

गोरखा भूकम्प (२०७२) पूर्वी नेपालमा केन्द्रित थियो, जसले भूगर्भीय सन्तुलन केही हदसम्म परिवर्तन गर्‍यो। त्यसपछि पश्चिमतर्फ ऊर्जा सञ्चय भइरहेका घटनाहरू वैज्ञानिकहरूले पहिचान गरिरहेका छन्। अहिले पश्चिम नेपाल ऊर्जा “रिलिज” गर्ने चरणमा पुगेको हुन सक्छ।

लामो समयदेखि ठूलो भूकम्प नआउनु

पश्चिम नेपालमा पछिल्लो ठूलो भूकम्प १९१६ सालतिर गएको मानिन्छ (बाजुरा, बैतडी क्षेत्र)। त्यतिबेलादेखि हालसम्म त्यहाँ कुनै ठूलो भूकम्प आइसकेको छैन।  वैज्ञानिकहरू भन्छन्, त्यहाँ seismic gap (भूकम्पको अन्तराल) छ, जसले भविष्यमा ठूला भूकम्पको जोखिम बढाएको छ।